Τι εικόνα παρουσίαζε η Αθήνα περί το 1865; Την εικόνα ενός «νεοκλασικού» συνόλου, όπως δείχνει το πανόραμα της πόλης που τράβηξε τότε ο Δημήτριος Κωνσταντίνου, ένας από τους πρώτους γνωστούς φωτογράφους της Αθήνας. Μπροστά από τον Λυκαβηττό, αδόμητο ακόμη, και τα Παλιά Ανάκτορα (μετέπειτα κτίριο της Βουλής), ορατά από παντού, βλέπουμε εκατοντάδες νεοκλασικά σπίτια, διώροφα ή τριώροφα. Αποκαλυπτικά όλα του αθηναϊκού μέτρου και της ενιαίας αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας που είχε η πόλη εκείνη την εποχή.
Αυτή είναι μία από τις παλιές φωτογραφίες της ελληνικής πρωτεύουσας που βλέπει ο επισκέπτης της έκθεσης «H Αθήνα μέσα από τα Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη» στον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών. Πρόκειται για 21 φωτογραφίες οι οποίες παρουσιάζουν όψεις του κέντρου της πόλης, πλατείες και κεντρικές οδικές αρτηρίες της, από τα μέσα του 19ου αιώνα έως τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Φιλοξενούμενη στον εκθεσιακό χώρο «Τέχνη & Πολιτισμός», στο επίπεδο των αφίξεων, η έκθεση αποτελεί το καλύτερο καλωσόρισμα, προσφέροντας στους ταξιδιώτες τη δυνατότητα να γνωρίσουν το παρελθόν της πόλης.
"«Εις τον τόπον της ωραίας δημοκρατίας απλούται σήμερον πενιχρά πολίχνη, σιωπηλή ως φύλαξ των νεκρών μνημείων», έγραφε ο Γάλλος λόγιος και περιηγητής Thomas Abbet-Grasset τον Οκτώβριο του 1834
«Φύλαξ των νεκρών μνημείων»
Η Αθήνα αποτέλεσε πόλο έλξης για τους ξένους φωτογράφους από τα πρώτα χρόνια της εφεύρεσης της φωτογραφίας (1839). Το ενδιαφέρον τους επικεντρώνεται στις αρχαιότητες, όπως συνέβαινε και με τους προγενέστερούς τους περιηγητές, οι οποίοι αναζητούσαν «τας ιοστεφείς και περίφημους Αθήνας». Κάτι που οι περιηγητές δεν έβρισκαν στη νεοσύστατη τότε ελληνική πρωτεύουσα (1834), μία πόλη 12.000 κατοίκων, η οποία είχε επιπλέον υποστεί σοβαρές καταστροφές στην πολιορκία του Κιουταχή (1826-1827). «Εις τον τόπον της ωραίας δημοκρατίας απλούται σήμερον πενιχρά πολίχνη, μαύρη εκ των καπνών, σιωπηλή ως φύλαξ των νεκρών μνημείων», έγραφε ο Γάλλος λόγιος και περιηγητής Thomas Abbet-Grasset τον Οκτώβριο του 1834.
Η τέχνη της φωτογραφίας ανέτρεψε τις επιλεκτικές υποκειμενικές αναπαραστάσεις του παρελθόντος (σε χαρακτικά, γκραβούρες κ.ά.) και έγινε το πιο ισχυρό όπλο για την καταγραφή της πραγματικότητας. Οι λήψεις των ξένων φωτογράφων, αλλά και των Ελλήνων συναδέλφων τους στη συνέχεια, γίνονται πολύτιμες μαρτυρίες για την κατάσταση των μνημείων, των ερειπίων, των ανασκαφών και των αναστηλωτικών έργων στην Αθήνα. Τις επόμενες δεκαετίες, το ενδιαφέρον των φωτογράφων κέρδισε και η πόλη, η οποία αναπτυσσόταν με γρήγορους ρυθμούς και πρόσφερε πληθώρα θεμάτων.
"Με 21 επιλεγμένες φωτογραφίες η έκθεση παρουσιάζει το κέντρο της Αθήνας, πλατείες και κεντρικές οδικές αρτηρίες της, από τα μέσα του 19ου αιώνα έως τα τέλη της δεκαετίας του 1960
Με τον φακό μεγάλων φωτογράφων
Σε μία φωτογραφία των αδελφών Ρωμαΐδη, οι οποίοι συμπεριλαμβάνονται στους πρώιμους επιφανείς Έλληνες φωτογράφους, ο επισκέπτης της έκθεσης βλέπει τριώροφο ακόμη το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία. Δίπλα του διακρίνονται τα μέγαρα Ιωάννου Βούρου και Στέφανου Σκουλούδη, κατεδαφισμένα εδώ και χρόνια, τμήμα της πλατείας Συντάγματος και, βεβαίως, άμαξες που περιμένουν πελάτες. Φροντισμένες άμαξες βλέπουμε και σε μία φωτογραφία που απεικονίζει το Τζαμί του Τζισδαράκη στο Μοναστηράκι, περί το1927-29, ένα από τα οθωμανικά μνημεία της πόλης. Είναι λήψη της σπουδαίας Ελληνίδας φωτογράφου Nelly's (Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη).
Από τις όψεις της Αθήνας δεν μπορούσε να λείπει η πλατεία Ομονοίας, την οποία βλέπουμε σε δύο από τις πολλές μεταμορφώσεις της. Στη λήψη του Περικλή Παπαχατζιδάκη, το 1932, τον τόνο στην πλατεία δίνουν τα περίπτερα των ανθοπωλών, τα μαρμάρινα κιγκλιδώματα και, βεβαίως, οι Μούσες. Δηλαδή οι κίονες που έφεραν στη βάση τους από ένα άγαλμα Μούσας και κατασκευάστηκαν για να καλυφθούν οι αεραγωγοί του σταθμού του υπόγειου σιδηρόδρομου. Διαφορετική, μετά την απομάκρυνση των «Μουσών», εμφανίζεται η πλατεία στη φωτογραφία του Δημητρίου Χαρισιάδη, το 1955. Σταθερά σημεία αναφοράς και στις δύο λήψεις είναι τα ιστορικά ξενοδοχεία Μπάγκειον και Μέγας Αλέξανδρος, οικοδομημένα τη δεκαετία 1880 σε σχέδια του Σάξονα αρχιτέκτονα Ερνστ Τσίλλερ, στον οποίο η Αθήνα χρωστά αρκετά από τα πιο όμορφα κτίριά της.
Στον Δ. Χαρισιάδη οφείλουμε και μία όμορφη φωτογραφία της πλατείας Συντάγματος, τραβηγμένη το 1956. Νοσταλγική εικόνα άλλων εποχών, με την πλατεία γεμάτη τραπεζοκαθίσματα και όρθια ακόμη τα επιβλητικά κτίρια επί της οδού Φιλελλήνων. Κτίρια με μικτά αρχιτεκτονικά στοιχεία, ενδεικτικά της στροφής προς τον εκλεκτισμό και τα άλλα κινήματα (Αρ Νουβό, Αρ Ντεκό) που έκαναν οι αρχιτέκτονες της πόλης από τα τέλη του 19ου αιώνα.
Η κρίσιμη δεκαετία 1960
Η έκθεση κλείνει με φωτογραφίες της δεκαετίας 1960, μεταξύ των οποίων μία πανοραμική άποψη της Αθήνας με την Ακρόπολη στο βάθος, από λήψη του Ιωάννη Λάμπρου. Τραβηγμένη το 1960, η φωτογραφία παρουσιάζει μία εντελώς διαφορετική Αθήνα, γεμάτη από νέες πολυκατοικίες. Η ανοικοδόμηση και η αντιπαροχή μεταμόρφωναν με ταχύτατους ρυθμούς μία πόλη που θα ήταν από τις πιο όμορφες στον κόσμο εάν είχε διασώσει την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της.
Πληροφορίες: Έκθεση «H Αθήνα μέσα από τα Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη», Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών, εκθεσιακός χώρος «Τέχνη & Πολιτισμός». Διάρκεια έως 15 Ιουλίου.
Η έκθεση θα λειτουργεί έως τις 15 Ιουλίου. Την επιμέλειά της υπογράφει η Γεωργία Ιμσιρίδου, επιμελήτρια των Φωτογραφικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη. Πρόκειται για την πρώτη ξεχωριστή συνεργασία ανάμεσα στο Μουσείο Μπενάκη και τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών με αντικείμενο δύο θεματικές εκθέσεις, αντιπροσωπευτικές του ελληνικού πολιτισμού. Μετά την τρέχουσα έκθεση, θα ακολουθήσει η δεύτερη, με θέμα τις «Ελληνικές Θάλασσες».
