Έργα κορυφαίων Ελλήνων ζωγράφων, κάποια από τα οποία δεν έχουμε ξαναδεί, φιλοξενεί η έκθεση «Τόποι αναφοράς» στο Μουσείο Μπενάκη (κτίριο οδού Πειραιώς). Μία έκθεση διεθνών προδιαγραφών που διοργανώθηκε με αφορμή τα 90 χρόνια από την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος, παρουσιάζοντας έργα που κοσμούν τις αίθουσες ή βγήκαν από το θησαυροφυλάκιό της. Στόχος είναι να δοθεί στον επισκέπτη η δυνατότητα να διαπιστώσει πώς αποτυπώθηκαν όψεις της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας μέσα από έργα εμπνευσμένα από την αρχαιότητα, το τοπίο και τον καθημερινό κόσμο. Θέματα που αποτελούν τις τρεις ενότητες της έκθεσης.
Με διοργανωτή το Κέντρο Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης της Τράπεζας της Ελλάδος, το τεράστιο αυτό εγχείρημα, το οποίο παρουσιάζει 160 από τα 3.000 έργα της συλλογής, χρειάστηκε μακρά προετοιμασία. Η επιμελήτρια της έκθεσης και ιστορικός τέχνης Χάρις Κανελλοπούλου μελετούσε εντατικά τη συλλογή από το 2015 προκειμένου να καταλήξει στην επιλογή των έργων. Πρόκειται για έργα κυρίως παραστατικής ζωγραφικής και χαρακτικής, που φέρουν την υπογραφή σημαντικών καλλιτεχνών. Ανάμεσά τους οι παλαιότεροι Κωνσταντίνος Βολανάκης, Ιωάννης Αλταμούρας, Νικόλαος Γύζης, Γεώργιος Ιακωβίδης, Κωνσταντίνος Μαλέας (19ος - αρχές 20ού αιώνα), αλλά και μεταγενέστεροι όπως οι Γιάννης Τσαρούχης, Πάρις Πρέκας, Σπύρος Βασιλείου, Παναγιώτης Τέτσης κ.ά.
Αρχαιότητα
Τα έργα παρουσιάζονται σε 16 ειδικά διαμορφωμένες αίθουσες διαφορετικών χρωμάτων (λαδί, βαθύ κόκκινο, γκρι σιελ, βαθύ μπλε κ.ά.), με την πρώτη να είναι αφιερωμένη στην αρχαιότητα. Το έργο που υποδέχεται τον επισκέπτη είναι η «Παλλάς Αθηνά», σχέδιο φιλοτεχνημένο από τον Νικόλαο Γύζη, το 1887, για το λάβαρο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δεδομένου ότι ο αρχαίος κόσμος και η κλασική σκέψη υπήρξαν αγαπημένο θέμα των καλλιτεχνών από τον 19ο αιώνα, η ενότητα της αρχαιότητας φιλοξενεί σημαντικά έργα που απεικονίζουν μυθικά πρόσωπα και μυθολογικές σκηνές. Ανάμεσά τους είναι οι πίνακες «Αρμονία» (1893) και «Έρως και Κένταυρος» (1896-98) του Νικολάου Γύζη και ο «Θάνατος του Αχιλλέως» (1870-80) του Ιωάννη Δούκα.
Δίπλα τους βλέπουμε αρχαιολογικά τοπία, καθώς τα αρχαία μνημεία και τα απομεινάρια τους λειτουργούσαν για τους καλλιτέχνες ως ιδεατό και αδιάψευστο τεκμήριο που επιβεβαιώνει την αδιάλειπτη συνέχεια ανάμεσα στην αρχαία και τη νεότερη Ελλάδα. Το θέμα εκπροσωπείται με υδατογραφίες του Βικέντιου Λάντσα, μεταξύ των οποίων «Το μνημείο του Λυσικράτους» και ο «Παρθενώνας» (περ. 1870), χαρακτικά του Δημητρίου Γαλάνη όπως «Η Λήδα και ο κύκνος» (1936) και πολλά ακόμη. Στην ενότητα αυτή συναντάμε και το μοναδικό γλυπτό της έκθεσης: την εκπληκτική κεφαλή Σατύρου του Γιαννούλη Χαλεπά.
Καθημερινός κόσμος
Το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα αρχίζει να «καταλαγιάζει» η ιστορική ζωγραφική, η οποία γεννήθηκε και συνόδευσε την περίοδο του ελληνικού αγώνα και της αποτίναξης του οθωμανικού ζυγού. Μία από τις κύριες θεματικές της νεοελληνικής ζωγραφικής γίνεται η ηθογραφία και «από πλευρά τεχνοτροπίας, οι Έλληνες καλλιτέχνες αρχίζουν να προσεγγίζουν τα κινήματα του Ιμπρεσιονισμού και του Ρεαλισμού, απελευθερώνοντας τη γραφή τους», όπως σημειώνει η κ. Κανελλοπούλου, από το «ορισμένο» ακαδημαϊκό πλαίσιο». Οι αναζητήσεις στρέφονται στη διάρθρωση και την ανάπτυξη της νέας ελληνικής κοινωνίας, με έργα που περιγράφουν τον καθημερινό βίο (ήθη και έθιμα, παραδοσιακές ασχολίες, λαογραφικές αναφορές, οικογενειακές στιγμές, εργασίες στην ύπαιθρο).
"Η έκθεση παρουσιάζει 160 από τα 3.000 έργα τέχνης της Συλλογής της Τράπεζας της Ελλάδος, η οποία έχει μοναδική εικαστική και ερευνητική αξία. Ανάμεσά τους εκτίθενται ορισμένα που δεν τα έχουμε ξαναδεί
Η ενότητα αυτή εκπροσωπείται από ζωγράφους όπως ο Γεώργιος Ιακωβίδης, ο Σπύρος Βικάτος, ο Ιωάννης Ζαχαρίας, η Θάλεια Φλωρά-Καραβία, ο Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης, ο Νίκος Φωτάκις, ο Γεώργιος Προκοπίου, ο Ορέστης Κανέλλης, ο Γιώργιος Γουναρόπουλος, ο Γιάννης Τσαρούχης κ.ά. Σημαντική είναι και η παρουσία των χαρακτών, όπως οι Γιάννης Κεφαλληνός, Τάσος Α. (Αλεβίζος) και Αλέξανδρος Κορογιαννάκης, με γνωστά έργα που απεικονίζουν σκηνές καθημερινού μόχθου (ψαράδες, γυναίκες σε τρύγο κ.ά.).
Τοπίο
Στην ενότητα που είναι αφιερωμένη στο τοπίο, ξεχωριστή θέση κατέχει η θαλασσογραφία. Η Συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος διαθέτει μία σειρά έργων ικανών θαλασσογράφων, η οποία αναδεικνύει τη σημασία της απεικόνισης του θαλασσινού τοπίου στη ζωγραφική του 19ου αιώνα. Ο πατέρας της ελληνικής θαλασσογραφίας Κωνσταντίνος Βολανάκης έχει τη δική του αίθουσα, «ντυμένη» με ένα βαθύ μπλε χρώμα, όπου ο επισκέπτης βλέπει εννέα έργα του καλλιτέχνη, πολλά από τα οποία μεγάλων διαστάσεων. Ανάμεσά τους είναι ο εμβληματικός πίνακας «Η αποβίβαση του Καραϊσκάκη στο Φάληρο» (1895), για τη μεταφορά του οποίου οργανώθηκε ολόκληρη επιχείρηση. Με «γιγάντιες» διαστάσεις (1,5 μ. ύψος, 2,73 μ. πλάτος) και βάρος 150 κιλά, το έργο κατέβηκε με γερανό από τον ψηλότερο όροφο του κεντρικού κτιρίου της Τράπεζας της Ελλάδος στην Αθήνα, ημέρα Κυριακή και αργά το βράδυ ώστε να μην υπάρχει κίνηση.
Στην ενότητα του τοπίου φιλοξενούνται καλλιτέχνες όπως οι Αιμίλιος Προσαλέντης, Ιωάννης Αλταμούρας, Βασίλειος Χατζής, Κωνσταντίνος Μαλέας, Σπύρος Παπαλουκάς, Φώτης Κόντογλου, Αγήνωρ Αστεριάδης, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Σπύρος Βασιλείου, Παναγιώτης Τέτσης και πολλοί άλλοι, ενώ σημαντική είναι και η παρουσία έργων σύγχρονων καλλιτεχνών.
"Ολόκληρη επιχείρηση οργανώθηκε για να κατεβεί με γερανό ο τεράστιος πίνακας του Κωνσταντίνου Βολανάκη «Η αποβίβαση του Καραϊσκάκη στο Φάληρο» από τον ψηλότερο όροφο του κεντρικού κτιρίου της Τράπεζας της Ελλάδος στην Αθήνα
Μοναδικής αξίας
Ο πλούτος της Συλλογής της Τράπεζας της Ελλάδος, ο κόπος που καταβλήθηκε για τη διοργάνωσή της, όπως καταδεικνύουν η μεταφορά με γερανό του έργου του Βολανάκη και η μακρά προετοιμασία της έκθεσης, δίνουν μία ιδέα για το τι επιλέχθηκε να δει ο επισκέπτης. Η έκθεση αποτελεί μία προσπάθεια της Τράπεζας της Ελλάδος να αποκτήσει ένα πιο εξωστρεφές προφίλ, καταδεικνύοντας ταυτόχρονα ότι με τη σύσταση της μοναδικής αυτής συλλογής (από το 1928) συμβάλλει στη διαφύλαξη και την προώθηση της εγχώριας εικαστικής παραγωγής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Καλοστημένη και γεμάτη χρώμα, η έκθεση δείχνει ότι «η Τράπεζα δεν συνδυάζεται μόνο με το γκρι που έχουμε στο μυαλό μας για τους τραπεζίτες», όπως είπε ο διευθυντής του Κέντρου Πολιτισμού, Τεκμηρίωσης και ΄Ερευνας της Τράπεζας της Ελλάδος, Παναγιώτης Παναγάκης. Δήλωση ενδεικτική για το πόσο σημαντικό είναι να αναγνωρίζει ένας τέτοιος οργανισμός την αποστολή του ως θεματοφύλακα της ιστορίας.
Πληροφορίες: Έκθεση «Τόποι αναφοράς», Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου. Διάρκεια έως 20 Μαΐου 2018. Δικτυακός τόπος έκθεσης: https://museum.bankofgreece.gr/topoianaforas
Να σημειωθεί ότι η έκθεση συνοδεύεται από έναν εξαιρετικό κατάλογο. Να ειπωθεί επίσης ότι θα διαρκέσει έως τις 20 Μαΐου, πράγμα που σημαίνει ότι όσοι επιθυμούν να δουν μία εξαιρετική παρουσίαση της νεοελληνικής τέχνης πρέπει να βιαστούν.
