Κρυμμένο κάτω από ένα κείμενο με χριστιανικούς ψαλμούς ήταν ένα ιατροφαρμακευτικό έργο του Γαληνού, του σπουδαιότερου Έλληνα γιατρού της αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη. Πρόκειται για το έργο «Για τα μείγματα και τις δυνάμεις των απλών φαρμάκων», το οποίο αποκαλύφθηκε σε ένα παλίμψηστο χειρόγραφο από ερευνητές του Πανεπιστημίου Στάνφορντ της Καλιφόρνια. Μεταφρασμένο στα συριακά τον 6ο αιώνα μ.Χ., το κείμενο καλύφθηκε τον 11ο αιώνα από ψαλμούς, πρακτική που ήταν συνήθης στον Μεσαίωνα. Τα κείμενα σε παπύρους ή περγαμηνές που έχουν επικαλυφθεί από άλλα κείμενα λέγονται παλίμψηστα.
"Στη Μονή Αγίας Αικατερίνης του Σινά εκτιμούν οι ειδικοί ότι βρισκόταν αρχικά το παλίμψηστο χειρόγραφο με το κρυμμένο κείμενο του Γαληνού, φύλλα του οποίου αποσπάσθηκαν και κατέληξαν σε βιβλιοθήκες στην Ευρώπη, στην Αφρική και στις ΗΠΑ
Γεννημένος στην Πέργαμο, ο Γαληνός (129-216 μ.Χ.) πίστευε ότι «ο άριστος ιατρός είναι και φιλόσοφος», συνέγραψε εκατοντάδες ιατρικά, φιλοσοφικά και γραμματικά έργα και υπήρξε μια καταλυτική προσωπικότητα που σφράγισε την πορεία της ιατρικής για μία τουλάχιστον χιλιετία. Έχοντας κατακτήσει τη φήμη του καλύτερου γιατρού του ελληνορωμαϊκού κόσμου, ο Γαληνός υπήρξε ο προσωπικός γιατρός του Ρωμαίου αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου, ενώ διορίστηκε και γιατρός μονομάχων. Ήταν ρηξικέλευθος κλινικός γιατρός, ενώ παράλληλα συγκρότησε ένα εκλεκτικό σύστημα στο οποίο συνυπήρχαν τα κύρια στοιχεία της προγενέστερης ιατρικής και φιλοσοφικής παράδοσης που είχαν κληροδοτήσει μεγάλοι διανοητές (Ιπποκράτης, Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Στωικοί). Το σύστημα αυτό αποτέλεσε τη βάση της αραβικής και μεσαιωνικής, αλλά και της νεότερης λαϊκής ιατρικής.
Τρομερή επιτυχία
Όπως διαβάσαμε σε σχετικό δημοσίευμα του ΑΠΕ-ΜΠΕ, η διεπιστημονική ομάδα του Πανεπιστημίου Στάνφορντ της Καλιφόρνια προσπαθούσε να ξεκλειδώσει τα μυστικά του «Συριακού Παλίμψηστου του Γαληνού» από το 2009. Για τη μελέτη του χρησιμοποιήθηκε η ακτινοβολία του συγχρότρου SSRL (Stanford Synchrotron Radiation Lightsource) του Εθνικού Επιταχυντή SLAC του Υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ. Ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας Ούβε Μπέργκμαν δήλωσε ότι πρόκειται για «τρομερή επιτυχία», καθώς αρχικά οι ερευνητές εκτιμούσαν ότι θα είχαν απομείνει ελάχιστα ίχνη του κρυμμένου μελανιού για να διαβάσουν μία-δύο λέξεις. Τελικά, έφεραν στο φως σχεδόν όλο το κείμενο.
Η συριακή μετάφραση που κρυβόταν στο παλίμψηστο είναι η πιο πλήρης εκδοχή του έργου «Για τα μείγματα και τις δυνάμεις των απλών φαρμάκων» που έχει φθάσει ως τις μέρες μας. Να σημειωθεί ότι τα συριακά υπήρξαν μια γλώσσα που αποτέλεσε τη γέφυρα ανάμεσα στα ελληνικά και στα αραβικά, βοηθώντας σημαντικά στη διάδοση των γνώσεων του Γαληνού στον ισλαμικό κόσμο. «Αν θέλει κανείς να κατανοήσει την ιατρική στη Μέση Ανατολή, πρέπει να μελετήσει τη μετάφραση. Ελπίζουμε ότι το κείμενο αυτό θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε πώς αντιμετώπιζαν και θεράπευαν τις αρρώστιες σε εκείνη την περιοχή του κόσμου», δήλωσε ο καθηγητής Κλασσικών και Ελληνο-αραβικών Σπουδών Πίτερ Πόρμαν του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ.
Από τη Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά
Η δερματόδετη περγαμηνή εμφανίσθηκε αρχικά στη Γερμανία στις αρχές του 20ού αώνα, αλλά η έρευνα των ειδικών οδηγεί στο συμπέρασμα ότι προερχόταν από τη Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά. Στην πορεία διάφορα φύλλα του συριακού χειρογράφου διαχωρίσθηκαν και κατέληξαν σε βιβλιοθήκες στην Ευρώπη, στην Αφρική και στις ΗΠΑ (Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Παρισιού, Βατικανού, Μονής Σινά κ.α.).
Η προσπάθεια να διαβαστεί το κρυμμένο έργο του Γαληνού υπήρξε δύσκολη επειδή και τα δύο κείμενα ήσαν γραμμένα με παρόμοιο μελάνι, ενώ το υποκείμενο ιατρικό κείμενο είχε σβηστεί καλά από τους μεσαιωνικούς γραφείς με τη χρήση διαδοχικών στρώσεων ασβεστίου. Όμως, χάρη στον ισχυρό επιταχυντή του συγχρότρου SLAC, κατέστη δυνατό το κρυφό κείμενο να διαβαστεί σελίδα-σελίδα. Χρησιμοποιήθηκε η τεχνική της φασματοσκοπίας φθορισμού ακτίνων Χ, που είχε αξιοποιηθεί και σε ένα άλλο παλίμψηστο, το οποίο έκρυβε ένα μαθηματικό έργο του Αρχιμήδη. Για το «σκανάρισμα» καθεμίας από τις 26 σελίδες χρειάσθηκαν περίπου δέκα ώρες. Τώρα οι ερευνητές χρησιμοποιούν υπολογιστικά συστήματα με τεχνητή νοημοσύνη για να διαβάσουν το κείμενο. Ειδικοί αλγόριθμοι αναγνωρίζουν διαφορετικά μέρη του κρυμμένου χειρογράφου και ανακατασκευάζουν έγχρωμες ψηφιακές εικόνες του κειμένου. Όταν το εγχείρημα ολοκληρωθεί, θα είναι δυνατό πλέον να μελετηθεί το περιεχόμενο του έργου του Γαληνού.
Στόχος των ερευνητών είναι να επανενώσουν ψηφιακά όλο το χειρόγραφο και γι’ αυτό ήδη έχουν ήδη φωτογραφήσει με ειδικές κάμερες όλα τα διασκορπισμένα ανά τον κόσμο μέρη του. Όλες οι σελίδες του κειμένου θα μετατραπούν σε ψηφιακές εικόνες υψηλής ανάλυσης και θα γίνουν ελεύθερα διαθέσιμες online.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
