Η φωνή του Δίσκου της Φαιστού ακούστηκε ξανά;

«Εκείνος που θα αποκρυπτογραφήσει τον Δίσκο της Φαιστού θα κερδίσει Νόμπελ». Η επισήμανση αυτή, ενδεικτική για το πόσο πολύ απέχουμε από την ημέρα που ο Δίσκος της Φαιστού θα αποκαλύψει τα μυστικά του, έγινε από τον δρα Γκάρεθ Όουενς στην ίδια ομιλία στην οποία ανακοίνωσε μία νέα ερμηνεία του μοναδικού αυτού δείγματος μινωικής γραφής. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα πολυετούς έρευνας, τα οποία παρουσίασε στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, στις 7 Φεβρουαρίου, η α΄ πλευρά του Δίσκου μιλάει για την έγκυο θεότητα που λάμπει και η β΄ πλευρά για τη θεότητα που δύει, πιθανώς τη μινωική θεότητα Αφαία. Με τίτλο «Η Φωνή του Δίσκου της Φαιστού», η εκδήλωση διοργανώθηκε από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, σε συνεργασία με το ΤΕΙ Κρήτης.

Ειδικός σε θέματα μινωικής γραφής, ο Ουαλός γλωσσολόγος δρ Όουενς έχει αφοσιωθεί στη μελέτη του Δίσκου της Φαιστού για περισσότερα από δέκα χρόνια, σε συνεργασία με τον καθηγητή Φωνητικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Τζον Κόουλμαν. Η συνεργασία αυτή τους οδήγησε, όπως δήλωσε ο ίδιος, να προχωρήσουν «την ανάγνωση του Δίσκου στο 99% και την ερμηνεία σε ποσοστό 50%». Η ερμηνεία τους για τον Δίσκο, την πιο γνωστή μινωική συλλαβική επιγραφή από την Εποχή του Χαλκού, η οποία χρονολογείται στον 17ο αι. π.Χ., «500 χρόνια πριν από τον Τρωικό Πόλεμο», είναι ότι πρόκειται «για έναν ύμνο προς την έγκυο θεότητα και τη θεότητα Αφαία».

Να θυμίσουμε ότι ο Δίσκος ανακαλύφθηκε σε ένα μικρό δωμάτιο του ανακτόρου της Φαιστού, το 1908, από τους Ιταλούς ανασκαφείς του μνημείου, ενώ σήμερα είναι πολύτιμο έκθεμα του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου. Είναι πήλινος, με διάμετρο 16 εκ. και φέρει 45 διαφορετικά σύμβολα, ή σημεία γραφής, όπως διορθώνει ο δρ Όουενς, τα οποία επαναλαμβάνονται και ομαδοποιούνται σχηματίζοντας λέξεις. Τα σημεία γραφής, 242 συνολικά, αποτυπώθηκαν με σφραγίδες όταν ο πηλός ήταν ακόμη νωπός. Για τον λόγο αυτό ο Δίσκος της Φαιστού, ακέραιος έως σήμερα, θεωρείται το παλαιότερο γνωστό είδος τυπογραφίας.

Σύμφωνα με τον κ. Όουενς: «Από τις 61 συνολικά λέξεις του Δίσκου μπορούμε να προσφέρουμε μια ιδέα για το τι σημαίνουν οι περισσότερες από τις μισές. Είναι λοιπόν 61 λέξεις στις δυο πλευρές και 18 στίχοι σαν σονέτο με ομοιοκαταληξία. Έξι λέξεις μιλάνε για το φως και έξι λέξεις για τη δύση του φωτός. Τρεις λέξεις μιλάνε για την έγκυο θεότητα και άλλες 10 για τη θεότητα με διάφορα επίθετα». Η λέξη I-QE-KU-RJA, που επαναλαμβάνεται τρεις φορές και σύμφωνα με τον δρα Όουενς αναφέρεται στην έγκυο θεότητα, έπαιξε σημαντικό ρόλο για τα συμπεράσματά του.

Γόρδιος δεσμός

Η γραφή του Δίσκου, όπως και εκείνη της σύγχρονής του Γραμμικής γραφής Α, παραμένει γόρδιος δεσμός για την αρχαιολογία και τις άλλες επιστήμες που επιχείρησαν να τον λύσουν. Αυτό δεν εμπόδισε τη διατύπωση διάφορων θεωριών, που δεν ευτύχησαν να δικαιωθούν. Ενδεικτικά αναφέρουμε ερμηνείες που έβλεπαν πίσω από τα σύμβολα του Δίσκου την ιωνική γλώσσα, τα χετιτικά ή τα αρχαία κολχικά, ένα είδος αιγυπτιακών ιερογλυφικών, τη συλλαβική γραφή μίας σημιτικής γλώσσας κ.ά. Θα έχει την ίδια τύχη η ερμηνεία των Όουενς - Κόουλμαν; Ας δούμε όμως τι ακόμη έδωσε η έρευνά τους, αφού πρώτα θυμηθούμε τη Γραμμική γραφή Β, την οποία θα βρούμε παρακάτω.

Όπως είναι γνωστό, ο Άρθουρ Έβανς, ο Άγγλος αρχαιολόγος που άρχισε να ανασκάπτει την Κνωσό το 1900, υποστήριζε ότι οι μινωικές γραφές (τόσο η Γραμμική Α όσο και η Γραμμική Β) περιείχαν μια μινωική, μη ελληνική γλώσσα και πίστευε ότι ο μινωικός κόσμος κυριαρχούσε και στον χώρο της ηπειρωτικής Ελλάδας (Μυκήνες κ.α.). Αυτά έως την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β από τον Άγγλο αρχιτέκτονα Μάικλ Βέντρις, με την επικουρία του Τζων Τσάντγουικ, υφηγητή των κλασικών γραμμάτων στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ. Η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β, στην οποία είναι γραμμένες πολλές πήλινες πινακίδες από την Κρήτη, τις Μυκήνες, την Πύλο κ.α., και η ανακοίνωση του Βέντρις ότι η γλώσσα των πινακίδων αυτών είναι η ελληνική ήταν κορυφαίας σημασίας: η γραπτή παράδοση του ελληνικού πολιτισμού μεταφέρθηκε επτά αιώνες νωρίτερα, από τον 8ο αι. π.Χ. στον 15ο αι. π.Χ.

Οι ομοιότητες συλλαβικών σημείων της Γραμμικής Α με συλλαβικά σημεία της Γραμμικής Β προσφέρουν τον πειρασμό να αποδοθούν σε σημεία της πρώτης οι ίδιες φωνητικές αξίες με εκείνες των αντίστοιχων σημείων της δεύτερης. Πόσο βέβαιοι όμως μπορούμε να είμαστε ότι αυτά έχουν αναγκαστικά την ίδια φωνητική αξία, δηλαδή την ίδια προφορά;

Αφαία, Αστάρτη, Αφροδίτη

«Διαβάζουμε τον Δίσκο της Φαιστού με τις φωνητικές αξίες της Γραμμικής Β και με τη βοήθεια της συγκριτικής γλωσσολογίας, δηλαδή συγκρίνοντας με άλλες συγγενικές γλώσσες από την ινδοευρωπαϊκή οικογένεια γλωσσών», είπε χαρακτηριστικά ο Γκάρεθ Όουενς. Και πρόσθεσε: «Πιστεύω ότι o δίσκος μιλάει για την έγκυο θεότητα στην πρώτη πλευρά. Το καινούργιο στοιχείο που πρόσθεσα είναι ότι στη δεύτερη πλευρά του Δίσκου υπάρχει μια πρόταση που αναφέρεται στη θεότητα αυτή, η οποία είναι γνωστή από τη μινωική Κρήτη και είναι η Αφαία. Η Αφαία ταυτίζεται στη μινωική Κρήτη με τη Δικτύνα, που ήταν η θεότητα του τοκετού. Η θεότητα Αφαία έχει σχέση και με το φως. Θα μπορούσε όμως να είναι και η Αστάρτη ή η Αφροδίτη. Πιστεύω ότι η Αφαία ως θεότητα του τοκετού στη β΄ πλευρά του Δίσκου έχει σχέση και με την έγκυο θεότητα που αναφέρεται στην α' πλευρά του».

Ο δρ Όουενς ανέφερε επίσης ότι «κάποιες λέξεις και μια ολόκληρη πρόταση από τον Δίσκο της Φαιστού βρέθηκαν και σε άλλες μινωικές θρησκευτικές συλλαβικές επιγραφές και στο σπήλαιο του Αρκαλοχωρίου και στο βουνό Γιούχτα δίπλα στις Αρχάνες και στην Κνωσό. Οι θρησκευτικές αυτές επιγραφές εντοπίστηκαν και με τάματα, συνεπώς οι μινωικές λέξεις που ήταν με τα μινωικά τάματα έχουν σχέση και με τη θρησκεία και με την υγεία».

Όπως ήταν αναμενόμενο, οι θέσεις του δρα Όουενς προκάλεσαν ζωηρό ενδιαφέρον στο πολυπληθές κοινό, μέρος του οποίου διατύπωσε διαφωνίες. Επίσης, όπως το ήθελε ο τίτλος της, η εκδήλωση έκλεισε με το άκουσμα της «Φωνής» του Δίσκου της Φαιστού από τη μουσικό Δέσποινα Χιωτίδου. Μετά από 3.700 χρόνια σιωπής, όπως είπε ο δρ Όουενς, προσθέτοντας ότι πρόκειται, βεβαίως, για εικασία.