Ελευσίνα, τα μεγάλα μυστήρια

Απόλυτη μυστικότητα αξίωσε η θεά Δήμητρα από τους Ελευσίνιους για τις ιερές τελετές, τα πάνσεπτα μυστήρια που τους δίδαξε μαζί με την καλλιέργεια της γης. Λατρεύοντας τη θεά της βλάστησης, το ιερό της Ελευσίνας αναδείχτηκε σε ένα από τα σπουδαιότερα λατρευτικά κέντρα του αρχαίου κόσμου, με τα Ελευσίνια Μυστήρια να γοητεύουν όλη τη γνωστή τότε οικουμένη. Χωρίς βεβαίως να αποκαλύπτουν τα μυστικά τους, στα οποία είναι αφιερωμένη η νέα περιοδική έκθεση του Μουσείου Ακρόπολης με τίτλο «Ελευσίνα, τα μεγάλα μυστήρια». Η έκθεση οργανώθηκε από το Μουσείο Ακρόπολης και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής και θα λειτουργήσει από τις 26 Φεβρουαρίου έως τις 31 Μαΐου 2018.

Ο στόχος της έκθεσης είναι να κατανοήσει ο επισκέπτης τι ήταν η Ελευσίνα, οι μυστηριακές τελετές που τελούνταν εκεί, αλλά και οι δίδυμές τους λατρείες στο Ελευσίνιο, ιερό κτισμένο στις ΒΔ παρυφές της Ακρόπολης των Αθηνών. Πράγμα που σημαίνει ότι η έκθεση «συνδέει τα Ελευσίνια Μυστήρια με την Αθήνα και την Ακρόπολη», το οποίο αποτελεί ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της, όπως επισήμανε ο πρόεδρος του Μουσείου Ακρόπολης κ. Δημήτρης Παντερμαλής. Το ιερό της Αθήνας, το πρώτο πανελλήνιο ιερό, είχε σχέση με το επίσης πανελλήνιο ιερό της Ελευσίνας από τα τέλη του 7ου αι. π.Χ. 

Ελευσίνα - Αθήνα
Η Ελευσίνα μοιραζόταν τον εορτασμό των Ελευσινίων Μυστηρίων με την Αθήνα, στην οποία λάμβαναν χώρα οι τελετές των πρώτων τεσσάρων ημερών, πριν μεταφερθούν στην πρώτη, με μεγαλοπρεπή πομπή στην Ιερά Οδό. Πριν από την έναρξη του εορτασμού, μεταφέρονταν στην Αθήνα, μέσα σε ερμητικά κλειστές κίστες, τα μυστικά «ιερά» των Μυστηρίων, τα οποία φυλάσσονταν στο αθηναϊκό Ελευσίνιο. Στα μυστήρια μπορούσαν να μυηθούν οι πάντες, άνδρες, γυναίκες και δούλοι, πλην βαρβάρων (λόγω των δυσκολιών κατανόησης της γλώσσας), υπό τον όρο ότι εκπλήρωναν κάποιους όρους. Και, βεβαίως, οι πιστοί υπάκουαν στα κελεύσματα της Πολιτείας που απαγόρευε την κοινοποίηση των μυστικών των Μυστηρίων. Πράγμα που υπαγόρευε και ο σεβασμός προς του θεούς, ενώ είναι επίσης πιθανόν τα μυστικά των Ελευσινίων Μυστηρίων να μην μπορούσαν να αποκαλυφθούν ως μία «άρρητη εμπειρία, που δε μπορούσε να περιγραφεί με λόγια», όπως είπε η κ. Καλλιόπη Παπαγγελή, διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής.

Η έκθεση ετοιμαζόταν επί δύο χρόνια και φιλοξενεί τα σημαντικότερα έργα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στην Ελευσίνα. Ανάμεσά τους είναι το μοναδικό άγαλμα της Φεύγουσας Περσεφόνης, το πρώιμο κλασικό ανάγλυφο με την παράσταση Δήμητρας και Κόρης, ιερά σκεύη,   όπως κέρνοι, πλημοχόες και θυμιατήρια, αλλά και μνημεία με παραστάσεις των πρωταγωνιστών των μεγάλων μυστηρίων: του Ιεροφάντη και του Δαδούχου.

Ακολουθώντας τα χνάρια της πανηγυρικής πομπής, η οποία ξεκινούσε από την Αθήνα με πλήθος μυημένων και υποψήφιων για μύηση που διέσχιζαν πεζοί την Ιερά Οδό, μια απόσταση πάνω από 20 χιλιόμετρα, για να καταλήξουν στην Ελευσίνα, η έκθεση παρουσιάζει και ευρήματα από εκεί. Πριν από την είσοδό του στην έκθεση, ο επισκέπτης βλέπει ένα ανάγλυφο από την περιοχή του Ελευσινίου και ορισμένα χαρακτηριστικά ευρήματα από το Ιερό της Αφροδίτης που βρίσκεται δίπλα στην Ιερά Οδό, στην περιοχή του Δαφνίου.

Με τη μορφή του Τελεστηρίου
Ο εκθεσιακός χώρος σχεδιάστηκε ώστε να προσομοιάζει στη μορφή του Τελεστηρίου της Ελευσίνας, στο οποίο εισέρχονταν οι μυημένοι, με το κτίριο του σκοτεινού ανακτόρου σε σμίκρυνση να φιλοξενεί ένα δεκαπεντάλεπτο βίντεο του Κώστα Αρβανιτάκη. Αεροφωτογραφίες της Ιεράς Οδού, αναπαραστάσεις, προπλάσματα, εικόνες από τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας και εμβληματικά εκθέματα δίνουν στον επισκέπτη μία σφαιρική εικόνα των Ελευσινίων Μυστηρίων που διατηρούν τον μύθο τους ως τις μέρες μας. Να προσθέσουμε ότι η έκθεση αποτελεί έναν καλό προάγγελο για όσα θα δούμε το 2021, όταν η Ελευσίνα θα είναι η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης.