Οι αποκαλύψεις για όσα θαυμαστά συνέβαιναν στην Κέρο, το μικρό, ακατοίκητο σήμερα Κυκλαδονήσι, νότια της Νάξου, δεν έχουν τελειωμό. Πώς βρέθηκαν εκατοντάδες ειδώλια και χιλιάδες αγγεία, μαρμάρινα και πήλινα, σε ένα τόσο μικρό νησί και γιατί τα περισσότερα ειδώλια ήταν σπασμένα; Αυτά ήταν τα ερωτήματα που κλήθηκε να απαντήσει η αρχαιολογική έρευνα πριν από χρόνια. Την αρχική υπόθεση ότι τα ειδώλια θρυμματίστηκαν σε λαθρανασκαφές διαδέχθηκε η άποψη ότι η εναπόθεση σπασμένων μαρμάρινων ειδωλίων ήταν το κυριότερο χαρακτηριστικό των μοναδικών τελετουργικών δρώμενων που λάμβαναν χώρα στο ιερό της Κέρου, πριν από 4.500 χρόνια. «Ένα μεγάλο ιερό της Πρωτοκυκλαδικής Εποχής με ακτινοβολία σε όλες τις Κυκλάδες, αντίστοιχο με εκείνο της Δήλου των ιστορικών χρόνων», όπως έλεγε ο καθηγητής Colin Renfrew του Πανεπιστημίου του Cambridge, συν-διευθυντής των ανασκαφών στην Κέρο. Δίπλα στο ιερό βρισκόταν το Δασκαλιό, στο οποίο οι τελευταίες ανασκαφές έδωσαν απρόσμενα ευρήματα, φέρνοντας πρόσφατα την Κέρο στη διεθνή επικαιρότητα.
Οι νέες ανασκαφές στο Δασκαλιό, τα αποτελέσματα των οποίων ανακοινώθηκαν από το Υπουργείο Πολιτισμού και ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο με σχετικό δημοσίευμα του Guardian, έφεραν στο φως πλήθος από επιβλητικές, πυκνά δομημένες κατασκευές, πολύ πιο εντυπωσιακές από ό,τι πιστεύαμε έως σήμερα. Σύμφωνα με τα νέα δεδομένα, το Δασκαλιό ήταν μία από τις σημαντικότερες θέσεις του Αιγαίου κατά την πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3η χιλιετία π.Χ.).
Νησάκι σήμερα, λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, το Δασκαλιό ήταν τότε το δυτικότερο ακρωτήρι της Κέρου και η στενή δίοδος που το ένωνε με τη θάλασσα το καθιστούσε το καλύτερο φυσικό λιμάνι του νησιού. Ο οικισμός που αναπτύχθηκε εκεί καλυπτόταν με μοναδικά μνημειακά οικοδομήματα, χτισμένα με πέτρα φερμένη από τη Νάξο, παρά την απόσταση των περίπου 10 χιλιομέτρων που χωρίζει τα δύο νησιά. Το φυσικό πυραμοειδές σχήμα του Δασκαλιού αναδείχτηκε ακόμη περισσότερο με τους ογκώδεις αναλημματικούς τοίχους που κατασκεύασαν εξειδικευμένοι τεχνίτες. Στις επίπεδες αναβαθμίδες, ανάμεσα στους τοίχους, κτίστηκαν τα λαμπρά κτίρια του Δασκαλιού, το οποίο παρουσίαζε μορφή βαθμιδωτής πυραμίδας.
Σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα, επικεφαλής της οποίας είναι αρχαιολόγοι από το Πανεπιστήμιο του Cambridge, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και το Ινστιτούτο Κύπρου, στην Κέρο εισήχθησαν περισσότεροι από 1.000 τόνοι πέτρας. Το νησί χτίστηκε από άκρη σε άκρη, δίνοντας την εντύπωση ενός ενιαίου, μεγαλειώδους μνημείου που αναδύεται από τη θάλασσα και, έως σήμερα, είναι το μεγαλύτερο γνωστό οικιστικό συγκρότημα της εποχής του στις Κυκλάδες.
Σε όλα αυτά να προστεθεί η επισήμανση της ανασκαφικής ομάδας ότι «σκάβοντας μία εντυπωσιακή κλίμακα, που εντόπισαν στα κατώτερα αναλήμματα, διαπίστωσαν την προηγμένη τεχνογνωσία και κατασκευαστική δεινότητα αυτού του πολιτισμού, 1.000 ολόκληρα χρόνια πριν από τα φημισμένα ανάκτορα των Μυκηναίων. Κάτω από τα σκαλιά ανακαλύφθηκε ένα εξελιγμένο σύστημα αποστραγγιστικών αγωγών, που υποδηλώνει μια πολυλειτουργική αρχιτεκτονική, προσεκτικά σχεδιασμένη. Οι αναλύσεις του υλικού από το εσωτερικό των αγωγών θα δείξουν εάν ήταν αποχετευτικοί ή εξυπηρετούσαν τη μεταφορά καθαρού νερού».
Οι ανασκαφές φώτισαν και άλλες πτυχές της Κέρου, καθώς εντόπισαν νέες γεωργικές πρακτικές, καλλιέργεια ελιάς και αμπέλου, όπως επίσης απανθρακωμένα φυτικά κατάλοιπα προερχόμενα κυρίως από όσπρια, καρπούς όπως το σταφύλι, οι ελιές, τα σύκα και τα αμύγδαλα, και δημητριακά, όπως το δίκοκκο σιτάρι και το κριθάρι. Τα στοιχεία αυτά μας πληροφορούν ότι η Κέρος δεν ήταν αυτοσυντηρούμενη. Ένα μεγάλο μέρος των τροφίμων εισαγόταν από αλλού, γεγονός που οδηγεί τους αρχαιολόγους στο συμπέρασμα ότι πρέπει να αναθεωρηθούν οι γνώσεις για τα δίκτυα ανταλλαγών της Εποχής του Χαλκού, συμπεριλαμβάνοντας σε αυτά και την ανταλλαγή τροφίμων.
Δεδομένου ότι η μεταλλουργία ήταν η σημαντικότερη τεχνολογία της 3ης χιλιετίας π.Χ., μία άλλη σημαντική πληροφορία για την ακμή του Δασκαλιού είναι ότι οι κάτοικοί του ήταν έμπειροι μεταλλουργοί. Η απουσία κοιτασμάτων χαλκού στην Κέρο υποδηλώνει ότι οι πρώτες ύλες εισάγονταν από αλλού. Οι νέες ανασκαφές έφεραν στο φως δύο εργαστήρια μεταλλοτεχνίας, με χαρακτηριστικά κατάλοιπα κατεργασίας και συναφή αντικείμενα: έναν μολύβδινο πέλεκυ, μία μήτρα για την κατασκευή χάλκινων μαχαιριών, δεκάδες κεραμικά θραύσματα με υπολείμματα χαλκού (όπως τα κεραμικά άκρα φυσερών που χρησιμοποιούνται για να διοχετεύουν αέρα στη φωτιά ώστε να αυξάνεται η θερμοκρασία) και το ανώτερο τμήμα ενός άθικτου πήλινου φούρνου.
«Σε μία εποχή που η τεχνογνωσία και η πρόσβαση σε πρώτες ύλες ήταν περιορισμένες, φαίνεται πως το Δασκαλιό αποτελούσε κέντρο μεταλλουργικής εξειδίκευσης», επισήμανε ο δρ Michael Boyd από το Πανεπιστήμιο του Cambridge και συν-διευθυντής της ανασκαφής, προσθέτοντας ότι «όλα αυτά καταδεικνύουν αρχές αστικοποίησης: α) συγκεντρωτισμός, δηλαδή η συμμετοχή απομακρυσμένων κοινωνιών σε δίκτυα με έδρα αυτή τη θέση, β) εντατικοποίηση της βιοτεχνίας και της γεωργικής παραγωγής, γ) σταδιακή υπαγωγή των τελετουργικών πτυχών του ιερού στο ευρύτερο πλαίσιο λειτουργίας της θέσης. Όλα αυτά μαρτυρούν διεργασίες κοινωνικές αλλαγών, από την παλαιότερη περίοδο κατά την οποία οι δραστηριότητες επικεντρώνονταν σε τελετουργικές πρακτικές στην Κέρο μέχρι την αυξανόμενη ισχύ του Δασκαλιού με το πέρασμα του χρόνου».
